Historia Adwokatury, wyd. 4. poprawione i uzupełnione, Warszawa: NRA 2014, ss. 432
Pierwsze dwa wydania ukazały się w 2012 r.:
Trzecie w roku 2014:
Czwarte w roku jubileuszowym - 2018:
Spis treści wydania 4 (2018)
Przedmowa do wydania czwartego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Przedmowa do wydania trzeciego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Przedmowa do wydania drugiego – Andrzej Zwara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Przedmowa do wydania pierwszego – Czesław Jaworski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
ROZDZIAŁ I. POMOC PRAWNA I ZASTĘPCY PROCESOWI W DAWNYCH WIEKACH 27
I. W STAROŻYTNOŚCI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2. Czy istnieli adwokaci w Sumerze, Babilonii i Egipcie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.1. Sumer i Babilonia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.2. Egipt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
3. W starożytnym Izraelu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
3.1. Stary Testament . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
3.2. Nowy Testament – nowa era . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
4. W prawie i praktyce greckich polis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
4.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
4.2. Strony w procesie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
4.3. Retorzy i logografowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
5. W prawie i praktyce starożytnego Rzymu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
5.1. Początki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
5.2. cognitores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
5.3. procuratores . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
5.4. Oratorzy – patroni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
5.5. causidici . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
5.6. Adwokaci i korporacje adwokackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
5.7. procurator fisci – advocatus fisci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
II. W WIEKACH ŚREDNICH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
1. Adwokaci w Bizancjum (Cesarstwie Rzymskim Wschodnim) . . . . . . . . . . . . . . . . 46
2. Kodyfikacja Justyniana – dzieło cesarza czy amoralnego causidicusa . . . . . . . . . . . 47
3. W średniowiecznej Europie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
4. Adwokatura w Anglii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. Adwokatura we Francji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
6. Patron adwokatów – św. Iwo Hélory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
7. Bractwa św. Iwona na ziemiach polskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
8. Początki adwokatury na ziemiach polskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
9. Adwokaci w Statutach wiślickich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
10. Pierwsi polscy adwokaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
III. W CZASACH NOWOŻYTNYCH XVI–XVIII w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
1. Ogólna charakterystyka adwokatury europejskiej w czasach nowożytnych . . . . . . 61
2. Adwokatura polska w okresach odrodzenia i oświecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
3. Adwokatura trybunalska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
4. Nazewnictwo adwokatów w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w okresie nowożytnym . . . 67
5. Krytyka adwokatury w poezji i prozie XVI–XVIII w. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
6. Etyka osiemnastowiecznego adwokata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
7. Aplikacja adwokacka – patronat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
8. Próby reform adwokatury w Polsce XVIII-wiecznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
8.1. Adwokatura w projekcie kodeksu Andrzeja Zamoyskiego . . . . . . . . . . . . . . . 74
8.2. W dobie Sejmu Wielkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
8.2.1. Adwokatura w projekcie Wojciecha Prusa Olszowskiego . . . . . . . . . . . . 74
8 .2 .2 . Adwokat polski za cnotą – pierwszy postulat zorganizowania adwokatury polskiej w samorząd zawodowy . . 75
9. Znani adwokaci europejscy doby nowożytnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
10. Znani polscy „adwokaci” doby nowożytnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
11. Adwokaci w sądownictwie miejskim doby przedrozbiorowej . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
ROZDZIAŁ II. ADWOKATURA W OKRESIE 1795–1914 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
I. WPROWADZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
II. WE FRANCJI I W KSIĘSTWIE WARSZAWSKIM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
1. Adwokatura we Francji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
2. Adwokaci polscy we Francji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
3. W Księstwie Warszawskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
III. ADWOKACI POLSCY W ROSJI I W KRÓLESTWIE POLSKIM . . . . . . . . . . 94
1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
2. Projekt Dawida Torosiewicza z 1822 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
3. Adwokatura w projekcie Zwodu zachodniego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
4. Projekt Zygmunta Krysińskiego i Stanisława Radgowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
5. Po reformie sądownictwa lat 1864/1876 r. – adwokaci przysięgli . . . . . . . . . . . . . . 97
6. Próby powołania samorządu adwokackiego po 1874 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
7. Tajna działalność oraz aktywność pozytywistyczna adwokatów w Królestwie Polskim . 100
8. Adwokatura polska w okresie rewolucji 1905–1907 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
8.1. Koło Obrońców Politycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
8.2. Wszechrosyjski Zjazd Adwokatów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
8.3. Związek Adwokatury Polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
8.4. Niektóre inne inicjatywy społeczne i naukowe adwokatów z okresu 1905–1907 . 108
9. Działalność adwokatów Polaków w Rosji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
10. Adwokaci okręgowi (obrońcy sądowi) i adwokatura pokątna . . . . . . . . . . . . . . . 110
IV. W CESARSTWIE AUSTRIACKIM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
1. Adwokatura w Austrii w latach 1772–1849 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
2. Statut prowizoryczny z 1849 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
3. Ordynacja adwokacka z 1868 roku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
3.1. Zasady organizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
3.2. Adwokaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
3.3. Kandydaci adwokaccy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
4. Statut dyscyplinarny z 1872 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
5. Izby adwokackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
Prezydenci izb adwokackich w Galicji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
6. Pierwsze zrzeszenia adwokackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
7. Działalność polityczna i społeczna adwokatów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
8. Pokątne doradztwo prawne w Galicji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
V. ADWOKATURA I SAMORZąD ADWOKACKI W NIEMCZECH . . . . . . . . . 135
1. Organizacja niemieckiej adwokatury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
2. Polscy adwokaci w zaborze pruskim i w państwie niemieckim . . . . . . . . . . . . . . . . 138
VI. PRÓBY KODYFIKACJI ETYKI ADWOKACKIEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
VII. CZASOPIŚMIENNICTWO ADWOKACKIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
VIII. ADWOKATURA W PRZEDDZIEŃ WIELKIEJ WOJNY . . . . . . . . . . . . . . . 148
Pierwszy Sejm Adwokatury Polskiej, Lwów 1914 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
ROZDZIAŁ III. ADWOKATURA W lATACH 1914–1939 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
I. UWAGI WPROWADZAJąCE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
1. O adwokaturze polskiej 1918–1939 – ogólnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
2. Adwokatura europejska w latach 1918–1939. Kilka uwag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
II. ADWOKATURA POLSKA W LATACH 1914–1918 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
1. Adwokaci galicyjscy podczas pierwszej wojny światowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
2. Adwokaci w Królestwie Polskim w czasie I wojny światowej . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
3. Adwokaci w zaborze pruskim w czasie I wojny światowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
4. Adwokaci w wojnie o niepodległość 1914–1921 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
4.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
4.2. W Legionach Polskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
4.3. W powstaniach śląskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
4.4. W powstaniu wielkopolskim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
4.5. W wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166
III. REGULACJE USTROJU ADWOKATURY W POLSCE 1918–1939 . . . . . . . . 168
1. Prace nad prawem o adwokaturze w środowisku adwokatów warszawskich . . . . . 168
2. Statut Tymczasowy Palestry Państwa Polskiego z 24 grudnia 1918 r. . . . . . . . . . . . 169
3. Regulacje w dzielnicach pozaborczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
3.1. Dzielnica zachodnia (poniemiecka) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
3.2. Dzielnica południowa (poaustriacka) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
4. Prace nad prawem ujednolicającym ustrój adwokatury w całym państwie . . . . . . . 172
5. Specjalny zeszyt „Palestry” z 1931 r. i walka z projektem ministerialnym . . . . . . . . 172
6. Rozporządzenie – Prawo o ustroju adwokatury (p.u.a.) z 1932 r. . . . . . . . . . . . . . . 174
6.1. Podstawowe zasady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174
6.2. Zmiany w postępowaniu dyscyplinarnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
6.3. Strój zawodowy adwokatów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
6.4. Inne akty wykonawcze dotyczące ujednoliconej adwokatury polskiej . . . . . . 175
7. Dążenia do reformy ustroju adwokatury w latach 1935–1938 . . . . . . . . . . . . . . . . 176
8. Ustawa – Prawo o ustroju adwokatury z 1938 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
8.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176
8.2. Nowości w organizacji adwokatury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
8.3. Zwiększenie nadzoru nad adwokaturą . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
IV. PRZYGOTOWANIE DO ZAWODU ADWOKATA W LATACH 1918–1939 179
1. Aplikacja mieszana w statucie z 1918 r. i w ustawie z 1938 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
2. Aplikacja adwokacka w rozporządzeniu prezydenta z 1932 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
3. Walka o prawa aplikantów adwokackich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
V. PRAWA I OBOWIąZKI ADWOKATÓW A KWALIFIKACJE ZAWODOWE 183
1. Prawa i obowiązki korporacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
2. Prawa i obowiązki procesowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
3. Zakres czynności adwokackich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186
4. Próby kodyfikacji etyki adwokackiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
4.1. Inicjatywy zmierzające do powstania kodeksu etyki adwokackiej . . . . . . . . . . 188
4.2. Wytyczne samorządu zawodowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
4.3. Zbiór zasad etycznych spisany przez adwokatów Juliusza Bassechesa i Izaka Korkisa . .. . 189
VI. ORGANIZACJA SAMORZąDU ADWOKACKIEGO W LATACH 1918–1939 . . . 192
1 . Naczelna Rada Adwokacka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
1.1. NRA w Statucie Tymczasowym Palestry Państwa Polskiego z 1918 r. . . . . . . . 192
1.2. Naczelna Rada Adwokacka w rozporządzeniu Prezydenta RP z 1932 r. . . . . . 195
1.3. Naczelna Rada Adwokacka w ustawie Prawo o ustroju adwokatury z 1938 r. . 197
2. Izby adwokackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
2.1. Zagadnienia ustrojowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
2.2. Izby adwokackie w latach 1918–1932 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
2.3. Wolnoprzesiedlność – uciążliwy problem galicyjskich izb adwokackich . . . . . 204
2.4. Izby adwokackie w latach 1932–1939 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
2.5. Liczebność izb adwokackich w okresie II Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . . . 207
3. Postępowanie dyscyplinarne 1918–1939 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
3.1. Ustrój sądów dyscyplinarnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208
3.2. Postępowanie przed sądami dyscyplinarnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
VII. STOWARZYSZENIA ADWOKACKIE I ICH DZIAłALNOŚĆ . . . . . . . . . . . 213
1. Związek Adwokatów Polskich (ZAP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
1 .1 . Trudne początki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
1 .2 . Rozkwit – prezesura Antoniego Dziędzielewicza 1912–1935 . . . . . . . . . . . . . 214
1.3. Okres warszawski ZAP – 1936–1939 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
1.4. Zjazdy Adwokatów Polskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
2. Koło Adwokatów Rzeczypospolitej Polskiej (KARP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
3. Inne stowarzyszenia adwokackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
4. Stowarzyszenia aplikantów adwokackich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
VIII. ADWOKACI W ŻYCIU PUBLICZNYM, NAUKOWYM I KULTURALNYM II RZECZYPOSPOLITEJ . . . . 30
1. Adwokaci w Parlamencie II Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
2. Adwokaci wśród członków rządu II Rzeczypospolitej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
3. Adwokaci w terytorialnej administracji rządowej i samorządowej . . . . . . . . . . . . . 235
4. Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej – dzieło adwokata . . . . . . . . . . 236
5. Adwokaci w Komisji Kodyfikacyjnej Rzeczypospolitej Polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . 237
6. Adwokaci nauce prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
7. Adwokaci pisarze, artyści, aktorzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
IX. INNE ZAGADNIENIA ZWIąZANE Z ADWOKATURą W OKRESIE II RZECZYPOSPOLITEJ . . . . . 250
1. Kobiety w adwokaturze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250
2. Czasopiśmiennictwo adwokackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253
3. Czasopisma młodzieży prawniczej i aplikantów adwokackich . . . . . . . . . . . . . . . . 256
4. Obrońcy sądowi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
5. Adwokaci polscy w Wolnym Mieście Gdańsku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
6. Wybitni obrońcy i głośne procesy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
6.1. Proces brzeski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
6.2. Proces Rity Gorgonowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263
ROZDZIAŁ IV. ADWOKATURA POlSKA W CZASIE II WOjNY śWIATOWEj . . . . . . . . . . 267
1. Uwagi ogólne – adwokatura w III Rzeszy w przeddzień II wojny światowej . . . . . . 268
2. Adwokatura polska w czasie wojny obronnej 1939 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
3. Generalne Gubernatorstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
4. Organizacja sądownictwa i adwokatury w GG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
4. Pomoc Żydom – 14 sprawiedliwych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 276
5. Komisaryczne zarządy izb adwokackich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
5.1. Izba warszawska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
5.2. Izba krakowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
5.3. Izba lubelska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278
5.4. Izba adwokacka w Radomiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
5.5. Izba lwowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
6. Tajny samorząd adwokacki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
6.1. Tajna Naczelna Rada Adwokacka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
6.2. Tajna Rada Adwokacka w Warszawie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
6.3. Tajna Rada Adwokacka Śląsko-Krakowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
6.4. Tajna Rada Adwokacka w Lublinie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
6.5. Tajna Rada Adwokacka we Lwowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
7. Adwokaci w rządzie emigracyjnym oraz w Polskim Państwie Podziemnym . . . . . . 285
8. Adwokatura i samorząd adwokacki w Powstaniu Warszawskim . . . . . . . . . . . . . . . 289
8.1. Udział adwokatów w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego . . . . . . . . 289
8.2. Rozporządzenie tymczasowe Krajowej Rady Ministrów z 1 sierpnia 1944 r. o uruchomieniu adwokatury . . . 290
9. Straty osobowe adwokatury w czasie II wojny światowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
9.1. Adwokaci ofiary zbrodni hitlerowskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
9.2. Adwokaci ofiary reżimu stalinowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294
10. Polski adwokat autorem pojęcia „ludobójstwo” oraz współautorem Konwencji ONZ 295
11. Sesja naukowa pt. „Adwokatura polska w latach 1939–1945” z 1982 r. . . . . . . . 297
ROZDZIAŁ V. ADWOKATURA W lATACH 1945–2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
I. ADWOKATURA W OKRESIE STALINOWSKIM 1944–1956 . . . . . . . . . . . . . 300
1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
2. Moskiewski proces szesnastu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
3. Adwokaci w procesach zbrodniarzy hitlerowskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303
4. Adwokaci jako obrońcy przed sądami wojskowymi i sądami tajnymi . . . . . . . . . . . 304
5. Prześladowania adwokatów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306
6. Dekret o tymczasowych przepisach uzupełniających prawo o ustroju adwokatury z 24 maja 1945 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307
7. „Wyjątkowe” wpisy na listę adwokacką . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
8. Ustawa z 27 czerwca 1950 r. o ustroju adwokatury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 309
8.1. Nowe kwalifikacje zawodowe adwokatów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
8.2. Druga weryfikacja adwokatów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310
8.3. Organizacja samorządu adwokackiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
8.3.1. Naczelna Rada Adwokacka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311
8.3.2. Wojewódzkie izby adwokackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
8.3.3. Sądownictwo dyscyplinarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314
9. Obrony w procesach politycznych okresu stalinowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315
II. ADWOKATURA W LATACH 1956–1989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
1. Zmiany w regulacji adwokatury w następstwie roku 1956 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
2. I Zjazd Adwokatury w 1959 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318
3. Ustawa o ustroju adwokatury z 19 grudnia 1963 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
3.1. Podstawy ustrojowe adwokatury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
3.2. Samorząd adwokacki w ustawie z 1963 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 320
3.3. Prawa i obowiązki adwokatów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
3.4. Zespoły adwokackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
3.4.1. Istota zespołów adwokackich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322
3.4.2. Organizacja zespołów adwokackich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323
3.5. Aplikacja adwokacka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
3.5.1. Organizacja aplikacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
3.5.2. Szkolenie aplikantów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
3.6. Postępowanie dyscyplinarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325
4. Obrony polityczne w latach 1956–1981 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326
5. Adwokaci i „Solidarność” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
6. Stowarzyszenie Adwokatów i Aplikantów Adwokackich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
7. Ogólnopolski Zjazd Adwokatów w Poznaniu w 1981 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331
8. Ustawa Prawo o adwokaturze z 26 maja 1982 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
8.1. Geneza ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334
8.2. Ogólna charakterystyka ustawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
8.3. Organizacja samorządu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 335
8.3.1. Krajowy Zjazd Adwokatury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
8.3.2. Naczelna Rada Adwokacka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336
8.3.3. Izby adwokackie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340
9. Adwokatura w okresie stanu wojennego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340
10. Proces toruński z 1984 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343
11. Adwokatura w ostatnich latach PRL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344
12. Represje wobec adwokatów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
III. ADWOKATURA W III RZECZYPOSPOLITEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348
2. Adwokatura w okresie transformacji państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349
3. Komisja Praw Człowieka NRA oraz inne inicjatywy adwokatury . . . . . . . . . . . . . . . 349
4. Prawo o adwokaturze w latach 1989–2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
4.1. Nowelizacja z 1997 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351
4.2. Nowelizacja z 16 marca 2000 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352
4.3. Nowelizacja z 2004 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353
4.4. Nowelizacja z 30 czerwca 2005 r. – tzw. reforma Gosiewskiego . . . . . . . . . . . 353
4.5. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 19 kwietnia 2006 r. . . . . . . . . . . . . . . . . 356
4.6. Nowelizacja z 29 marca z 2007 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
4.7. Nowelizacja z 20 lutego 2009 r. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358
4.8. Nowelizacja z 7 listopada 2014 r. i późniejsze zmiany . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
5. Adwokatura współcześnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
IV. IZBY ADWOKACKIE W LATACH 1945–2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
1. Izba Adwokacka w Białymstoku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364
2. Izba Adwokacka w Bielsku-Białej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365
3. Izba Adwokacka w Bydgoszczy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366
4. Izba Adwokacka w Częstochowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
5. Izba Adwokacka w Gdańsku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
6. Izba Adwokacka w Katowicach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
7. Izba Adwokacka w Kielcach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370
8. Izba Adwokacka w Koszalinie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371
9. Izba Adwokacka w Krakowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372
10. Izba Adwokacka w Lublinie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 373
11. Izba Adwokacka w łodzi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
12. Izba Adwokacka w Olsztynie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
13. Izba Adwokacka w Opolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376
14. Izba Adwokacka w Płocku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 377
15. Izba Adwokacka w Poznaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378
16. Izba Adwokacka w Radomiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379
17. Izba Adwokacka w Rzeszowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379
18. Izba Adwokacka w Siedlcach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380
19. Izba Adwokacka w Szczecinie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380
20. Izba Adwokacka w Toruniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381
21. Izba Adwokacka w Wałbrzychu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382
22. Izba Adwokacka w Warszawie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382
23. Izba Adwokacka we Wrocławiu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
24. Izba Adwokacka w Zielonej Górze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
V. DZIAłALNOŚć NAUKOWA I POZAZAWODOWA ADWOKATURY W LATACH 1945–2011 . . . . 388
1. Ośrodek Badawczy Adwokatury im. adw. Witolda Bayera oraz Muzeum Adwokatury 388
2. Działalność naukowa adwokatów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 390
3. Czasopisma adwokackie i prawnicze po II wojnie światowej . . . . . . . . . . . . . . . . . 390
VI. RADCOWIE PRAWNI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393
1. Informacje ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 393
2 . Stowarzyszenie Radców Prawnych w Polsce i prace nad ustawą o radcach prawnych . 394
3. Ustawa z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych – powstanie samorządu . . . . . . . . . . 395
4. Zmiany w ustawie po 1982 r. Radcowie prawni a adwokaci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396
SPIS ILUSTRACJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 399
SPIS BIOGRAMÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403
INDEKS OSÓB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 405
WYKAZ SKRÓTÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 425
A BRIEF HISTORY OF THE BAR IN POLAND . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 427